Ερευνητικά Έργα
BLACK SEA
Μαύρη Θάλασσα και πόλεις λιμάνια από τον 18ο έως τον 20ό αιώνα. Ανάπτυξη, σύγκλιση και διασυνδέσεις με την παγκόσμια οικονομία
2012-2015
Στόχος του έργου είναι η δημιουργία ιστορικών ναυτιλιακών στατιστικών καθώς και στατιστικών εισαγωγών και εξαγωγών σιτηρών για όλα τα υπό εξέταση λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας.
Β' περίοδος
Η πόλη στους νεότερους χρόνους
2012-2022
Η δεύτερη περίοδος του προγράμματος αρχίζει με την συνταξιοδότηση του υπευθύνου του προγράμματος Χρήστου Λούκου και την ανακήρυξή του ως Ομότιμου Καθηγητή του Πανεπιστημίου Κρήτης. Στο διάστημα αυτό συνεχίστηκε η συνεργασία με τα ΓΑΚ-Αρχεία Νομού Κυκλάδων και στις ταξινομικές αποστολές εντάχθηκαν μεταπτυχιακοί φοιτητές/φοιτήτριες και υποψήφιοι διδάκτορες κυρίως του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, αλλά και από άλλα Πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα της χώρας. Ταξινομήθηκαν τα ακόλουθα δημοτικά αρχεία: των Οινουσών (2013-2014), της Θήρας/Σαντορίνης (2014-2019), της Σερίφου (2017-2019, 2021), των επτά κοινοτήτων της αγροτικής Σύρου, καθώς και συμπληρωματικές ταξινομήσεις στα δημοτικά αρχεία της Άνω Σύρου και της Ερμούπολης (2013-2019). Στα συνημμένα αρ. 6, 7, 8/8α και 9/9α, 9β αναφέρονται αντίστοιχα στοιχεία για τις ταξινομήσεις των παραπάνω δημοτικών αρχείων. Όλοι οι Δήμοι κάλυψαν τα έξοδα φαγητού, στέγης και εν μέρει εισιτηρίων. Τους σχετικούς πίνακες με τη συμμετοχή των μελών σε όλες αυτές τις αποστολές βλ. στα συνημμένα αρ. 10, 10α και 10β.
Ο δήμος Θήρας ανέλαβε τη δαπάνη της μηχανογράφησης σημαντικών πηγών των δήμων/κοινοτήτων του νησιού. Στο συνημμένο αρ. 11 αναγράφονται αναλυτικά αυτές οι μηχανογραφήσεις. Το ΙΜΣ ανέλαβε τη δαπάνη για τη μηχανογράφηση σημαντικών τεκμηρίων από το ταξινομηθέν δημοτικό αρχείο Σερίφου (βλ. συνημμένο αρ. 12).
Στα συνημμένα αρ. 13 και 14 καταγράφεται εν είδει ημερολογίου και ενδεικτικά η καθημερινότητα δύο ταξινομικών ομάδων, στη Σύρο το 2013 και τη Θήρα το 2014 αντίστοιχα.
Η ανάρτηση στη ιστοσελίδα του προγράμματος των βάσεων με όλα τα δελτία των αρχείων που ταξινομήθηκαν καθυστερεί γιατί δεν έχει εξασφαλιστεί για τα περισσότερα ο κατάλληλος χώρος ασφαλούς φύλαξής τους και η δυνατότητα κάποιος υπεύθυνος να μπορεί να ανταποκρίνεται στα αιτήματα των ερευνητών.
-- Για τα σχετικά με την Ερμούπολη και Σύρο αρχεία, τα ΓΑΚ Σύρου καλύπτουν πλήρως το πρόβλημα.
-- Τα αρχεία της Αμοργού ναι μεν έχουν κατατεθεί ασφαλώς στο εκεί δημιουργηθέν Μόνιμο Τοπικό Ιστορικό Αρχείο, αλλά δεν έχει ακόμη εξασφαλιστεί η μόνιμη παρουσία υπευθύνου σ’ αυτό∙ λειτουργεί περιστασιακά χρησιμοποιώντας για τις αναζητήσεις τη βάση δεδομένων με τα περιεχόμενα του αρχείου.
-- Στη Σύμη τα αρχεία της Δημογεροντίας και του Δήμου μαζί με τη σχετική βάση δεδομένων κατατέθηκαν με κάθε επισημότητα σε λαμπρό νεοκλασικό κτίριο, αλλά κανείς υπεύθυνος δεν υπάρχει για να εξυπηρετήσει τους ερευνητές.
-- Το αρχείο της Κέας ενώ είχε κατατεθεί, από δική μας ταξινομική ομάδα, στο κτίριο του παλαιού δημαρχείου, μεταφέρθηκε, χωρίς καμία ενημέρωση, από τη νέα δημοτική αρχή στο νέο δημαρχείο. Από πληροφορίες που λάβαμε, το αρχειακό υλικό δεν αποτελεί, όπως θα έπρεπε, χωριστή μονάδα στο κτίριο, επομένως είναι προβληματική η εξυπηρέτηση των ερευνητών.
-- Το ίδιο ισχύει για το αρχείο του Δήμου Οινουσσών: βρέθηκε ο κατάλληλος χώρος για τη φύλαξή του, δόθηκε η βάση δεδομένων για το περιεχόμενό του αλλά φαίνεται ότι είναι αδύνατο ή πολύ δύσκολο να καλυφθεί μια ερευνητική ζήτηση.
-- Στα Βίλια το ταξινομηθέν υλικό έχει τοποθετηθεί σε ένα δωμάτιο του πρώην Δημαρχείου και αναζητείται ο κατάλληλος χώρος για να φυλαχθεί και να γίνει προσιτό.
-- Στη Θήρα τα ταξινομηθέντα δημοτικά/κοινοτικά αρχεία παραμένουν στις περιοχές που εντοπίστηκαν και αναμένεται εναγωνίως η εύρεση από τη δημοτική αρχή του κατάλληλου χώρου για να συγκεντρωθούν όλα εκεί και να αποτελέσουν το ιστορικό αρχείο του νησιού.
-- Στη Σέριφο η ταξινόμηση του δημοτικού αρχείου ολοκληρώθηκε αλλά είναι υπό διαμόρφωση ο χώρος του δημαρχείου όπου θα παραμείνει το αρχειακό υλικό ως ιστορικό αρχείο πλέον της Σερίφου.
Είναι όντως λυπηρό που προβλήματα πραγματικά αλλά και πολλές αγκυλώσεις έχουν οδηγήσει σε χώρους φύλαξης, που δεν είναι πάντοτε ασφαλείς, επίπονες ταξινομικές προσπάθειες. Ελπίζεται ότι θα βρεθούν σύντομα οι κατάλληλοι χώροι και με την απαραίτητη παρουσία υπευθύνων θα δοθούν σε κάθε ενδιαφερόμενο οι πολύτιμες ιστορικές πληροφορίες που αυτά περιέχουν. Ο νέος νόμος των ΓΑΚ καθορίζει σαφώς υπό ποίες προϋποθέσεις ένας δήμος μπορεί να δημιουργήσει μια ιστορική αρχειακή μονάδα και να εναποθέσει εκεί το ιστορικό του αρχείο. Ο ίδιος νόμος επισημαίνει και τις αστικές ευθύνες των εκάστοτε υπευθύνων αν από αδιαφορία, αμέλεια κλπ. καταστραφεί αρχειακό υλικό δημόσιου ενδιαφέροντος, και τέτοιο είναι ασφαλώς τα έγγραφα και κατάστιχα των δημοτικών αρχείων.
Παρατηρητήριο Διαχείρισης Νερού Α. Μεσογείου
Παρατηρητήριο Διαχείρισης Νερού Α. Μεσογείου
2010
Το Παρατηρητήριο Διαχείρισης Νερού της Ανατολικής Μεσογείου στοχεύει σε δράσεις για την διαχείριση νερού στην ευρύτερη λεκάνη της Ανατολικής Μεσογείου διαδραματίζοντας ένα συντονιστικό, ενημερωτικό και εκπαιδευτικό ρόλο.
Παρατηρητήριο Πολιτιστικών και Περιβαλλοντικών Πόρων του Δήμου Νεάπολης, Λασίθι
Παρατηρητήριο Πολιτιστικών και Περιβαλλοντικών Πόρων του Δήμου Νεάπολης, Λασίθι
2010
Το Παρατηρητήριο Διαχείρισης και Προβολής των Πολιτιστικών και Περιβαλλοντικών Πόρων του Δήμου Νεάπολης αποβλέπει σε ένα είδος κοινωνικοποίησης της πολιτιστικής κληρονομιάς μέσω της χαρτογραφικής αποτύπωσης και προβολής των αρχαιολογικών θέσεων και περιοχών με ιδιαίτερα γεω-περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά.
Έλληνες καλλιτέχνες στη Δύση, 15ος – 19ος αιώνας
Έλληνες καλλιτέχνες στη Δύση, 15ος – 19ος αιώνας
2007-2017
Στόχος του προγράμματος είναι η γνώση του έργου «Ελλήνων καλλιτεχνών», μέσα από τη συγκέντρωση βιογραφικών στοιχείων, τον εντοπισμό και τη τεκμηρίωση των έργων τους, της εξέτασης της ποιότητας της παραγωγής τους όπως και της ταυτότητας των παραγγελιοδοτών τους και του βαθμού ενσωμάτωσής τους στο νέο πολιτιστικό περιβάλλον. Ως έναν βαθμό το πρόγραμμα αυτό λειτουργεί συμπληρωματικά με το ερευνητικό πρόγραμμα για τη «Δυτική Τέχνη στην Κρήτη» του Ινστιτούτου, στο οποίο καταγράφονται και μελετώνται τα έργα της δυτικής καλλιτεχνικής παραγωγής στο νησί της Κρήτης. Ως συνέχεια του προγράμματος, ερευνώνται επίσης οι περιπτώσεις των ελλήνων καλλιτεχνών που σπούδασαν σε Ακαδημίες Καλών Τεχνών της Ιταλίας κατά τον 19ο αιώνα.
Ιστορία των πόλεων της Ανατολικής Μεσογείου και των Βαλκανίων (18ος-20ός αιώνας)
Ιστορία των πόλεων της Ανατολικής Μεσογείου και των Βαλκανίων (18ος-20ός αιώνας)
2006-2014
Στόχος του έργου είναι η συμβολή στην καλύτερη κατανόηση του αστικού φαινομένου στα Βαλκάνια και την Ανατολική Μεσόγειο κατά τη νεότερη και σύγχρονη εποχή χάρις στην συγκριτική προσέγγιση των φαινομένων που επιτρέπει να υπερβούμε τους περιορισμούς του συνήθους εθνικού πλαισίου της ιστοριογραφίας.
Παρουσιολόγιο νεοελληνικής ποίησης, 1801-1850
Παρουσιολόγιο νεοελληνικής ποίησης, 1801-1850
2005
Βασικός στόχος του προγράμματος είναι η συστηματική απογραφή όλων των νεοελληνικών ποιημάτων, εκδεδομένων ή και ανέκδοτων, επώνυμων ή ανώνυμων, που γράφτηκαν ή εκδόθηκαν κατά το παραπάνω διάστημα (τα δημοτικά τραγούδια δεν συμπεριλαμβάνονται) και η ταξινόμησή-τους σε έντυπη μορφή και σε ηλεκτρονική βάση δεδομένων κατά συγγραφέα και συλλογή, κατά τίτλο και κατά πρώτο στίχο
Ψηφιακή Κρήτη
Ψηφιακή Κρήτη: Μεσογειακές Πολιτισμικές Διαδρομές
2004-2005
Στόχος του έργου είναι η δημιουργία μιας γεωγραφικής και θεματικής μονάδας τεκμηρίωσης για την Κρήτη, καθώς και η ψηφιακή ανάπτυξη της πρωτότυπης συλλογής πολιτισμικών πληροφοριών του Ινστιτούτου Μεσογειακών Σπουδών.
Αρχείο Νεοελληνικής Μετρικής: Η ρομαντική μπαλάντα
Αρχείο Νεοελληνικής Μετρικής: Η ρομαντική μπαλάντα
2003-2004
Σκοπός του προγράμματος είναι η έρευνα, μελέτη και χαρτογράφηση ενός εντελώς ανερεύνητου ποιητικού είδους της ελληνικής ρομαντικής περιόδου (1821-1880), της ρομαντικής μπαλλάντας. Η έρευνα των αυτοτελώς εκδεδομένων βιβλίων και των περιοδικών της περιόδου 1821-1882 θα επιτρέψει την ανεύρεση και την καταγραφή υπό μορφή καταλόγου όλων των ποιημάτων που θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν μπαλλάντες, καθώς και μια πρώτη συνοπτική περιγραφή της πορείας της ελληνικής μπαλλαντογραφίας πριν από τον Γεώργιο Βιζυηνό.
Ποιητικά κείμενα αναβίωσης των αρχαίων μέτρων στον 19ο αιώνα
Ποιητικά κείμενα αναβίωσης των αρχαίων μέτρων στον 19ο αιώνα
2003-2004
Στόχος του προγράμματος είναι η μελέτη και χαρτογράφηση μιας ελάχιστα ερευνημένης περιοχής της ελληνικής ποίησης του 19ου αιώνα, των ποιητικών κειμένων που παρουσιάστηκαν ως αναβίωση των αρχαίων μέτρων. Με την έρευνα καταρχήν των αυτοτελώς εκδεδομένων βιβλίων και πιθανόν στη συνέχεια των περιοδικών της περιόδου από το 1821 μέχρι το τέλος του 19ου αιώνα θα ανευρεθούν, θα καταγραφούν σε ηλεκτρονική βάση και θα ψηφιοποιηθούν σε ηλεκτρονικό αρχείο όλα τα ποιήματα που θα μπορούσαν να θεωρηθούν ότι εμπίπτουν στην κατηγορία της αναβίωσης των αρχαίων μέτρων.
Βιβλιογραφικός οδηγός των ποιημάτων του Γιώργου Σεφέρη
Βιβλιογραφικός οδηγός των ποιημάτων του Γιώργου Σεφέρη
2001-2003
Στόχος του προγράμματος ήταν η δημιουργία Bιβλιογραφικού Oδηγού των ποιημάτων του Γιώργου Σεφέρη.
Αρχείο ελληνικής πεζογραφίας 1830-1880
Αρχείο ελληνικής πεζογραφίας 1830-1880
1996-1999
Στόχος του προγράμματος ήταν η χαρτογράφηση της ελληνικής μυθοπλασιακής πεζογραφίας (μυθιστορήματα και διηγήματα) της περιόδου 1830-1880.
Α' περίοδος
Η πόλη στους νεότερους χρόνους
1994-2011
Το πρόγραμμα, σε συνεργασία με τα Γ.Α.Κ. (Αρχεία Νομού Κυκλάδων), απέβλεψε κυρίως στη δημιουργία μιας υποδειγματικής βάσης δεδομένων για την Ερμούπολη της Σύρου (19ος-20ός αιώνας), με βασικότερες πηγές το δημοτολόγιο, τις απογραφές πληθυσμού, τις ληξιαρχικές πράξεις, τα συμβολαιογραφικά και δικαστικά αρχεία, τα πρακτικά του δημοτικού συμβουλίου, τα αρχεία των εκπαιδευτικών και φιλανθρωπικών ιδρυμάτων, και λοιπές μαρτυρίες που αποτελούν σειρά. Η Ερμούπολη, πόλη που δημιουργήθηκε μέσα στο 1821, επιλέχθηκε για τον σημαντικό ρόλο που διαδραμάτισε τον 19ο αιώνα ως βασικός παράγοντας του εμπορίου της Δυτικής Ευρώπης με την Οθωμανική Αυτοκρατορία και τη Νότιο Ρωσία, και για τη βαρύτητα που είχε η γενικότερη ανάπτυξή της στο ελληνικό κράτος. Επιλέχθηκε επίσης γιατί υπήρχε διαθέσιμο το αρχείο του Δήμου της Ερμούπολης, το οποίο είχε ταξινομηθεί, μεταξύ 1976-1982, από τα μέλη και τους συνεργάτες της Εταιρείας Μελέτης Νέου Ελληνισμού, που είναι περισσότερο γνωστή από το ιστορικό περιοδικό της Μνήμων.
Ως επιστημονικός υπεύθυνος αυτής της ταξινόμησης o Χρήστος Λούκος συνέχισε την προσπάθεια εντοπισμού νέου αρχειακού υλικού για την Ερμούπολη, το οποίο κάλυπτε και πολλές πλευρές της ιστορίας της Άνω Σύρου, του άλλου Δήμου του νησιού, αλλά και όλων των υπόλοιπων νησιών των Κυκλάδων, αφού η πόλη του Ερμού αποτελούσε το διοικητικό τους κέντρο με όλες της δημόσιες και άλλες υπηρεσίες της περιοχής. Η προσπάθεια αυτή ήταν πάντα σε συνεργασία με τους εκάστοτε συναδέλφους που αποτελούσαν το προσωπικό του τοπικού αρχείου της Ερμούπολης, το οποίο από τις αρχές του 1990 αποτέλεσε τα ΓΑΚ-Αρχεία Νομού Κυκλάδων και τελευταία μετονομάστηκε, ατυχώς, σε ΓΑΚ Σύρου.
Το προσωπικό αυτό έφερε και φέρει το κύριο βάρος του εντοπισμού, της διάσωσης, ταξινόμησης και συντήρησης του αρχειακού υλικού. Επειδή όμως ήταν πάντα ολιγομελές και τα αρχεία πού είχαν εντοπιστεί στο νησί πολλά που κινδύνευαν άμεσα να καταστραφούν, ο υπεύθυνος του προγράμματος, όταν έγινε καθηγητής στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, ενέταξε στις δραστηριότητές του ταξινομικές αποστολές φοιτητριών και φοιτητών του Τμήματος στη Σύρο, ώστε να ενισχυθεί η παραπάνω προσπάθεια. Στο συνημμένο αρ. 1 αναλύεται η ταξινομική προσπάθεια με τη βοήθεια των προπτυχιακών φοιτητών στην Ερμούπολη από το 1995-2009. Στο ίδιο συνημμένο φαίνεται και η από το 2000-2012 παράλληλη συνεργασία με τους μεταπτυχιακούς φοιτητές (παρατίθεται και σχετικός πίνακας με τα ονόματά τους), κυρίως του ίδιου Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας, για την ταξινόμηση των δημοτικών αρχείων και άλλων δήμων: της Κέας (2000-2002, βλ. συνημμένα αρ. 2 και 2α), της Αμοργού (2003-2010, βλ. συνημμένο αρ. 3), των Βιλίων Αττικής (2006-2008), της Σύμης (2006-2010 βλ. συνημμένο αρ. 4), της Άνω Σύρου (2009-2011, βλ. συνημμένα αρ. 5 και 5α), και του Αιγίου (2005). Η ταξινόμηση όλων αυτών των αρχείων ολοκληρώθηκε, πλην του Αιγίου που δεν συνεχίστηκε, και έγινε εφικτή με την κάλυψη από τους αντίστοιχους δήμους του φαγητού και της στέγης των μελών της κάθε ομάδας και εν μέρει των εισιτηρίων∙ δεν υπήρξε άλλη αμοιβή.
Από νωρίς διαπιστώθηκε ότι η μηχανογράφηση ορισμένων σημαντικών τεκμηρίων που προέκυψαν από τις ταξινομήσεις, θα μπορούσε να βοηθήσει τους ερευνητές προσφέροντας πλήθος ιστορικών πληροφοριών. Η μηχανογράφηση αυτή εντάχθηκε στο πρόγραμμα του ΙΜΣ για τις πόλεις. Το ΙΜΣ ανέλαβε την κάλυψη της δαπάνης για τη μηχανογράφησης κυρίως των τεκμηρίων της Ερμούπολης, ενώ οι δήμοι της Κέας και της Αμοργού χρηματοδότησαν τα όσα έγιναν για τα δικά του νησιά. Επιλέχθηκαν εκείνα τα τεκμήρια που δεν ήταν μεμονωμένα αλλά συνιστούσαν σειρές και συγχρόνως αποτελούσαν βασική προϋπόθεση για μια συνολικότερη εικόνα της κοινωνίας στην οποία αναφέρονταν: δημοτολόγια, απογραφές, πρακτικά κλπ. (βλ. αναλυτικά στη συνέχεια).
Σε όλη αυτή την προσπάθεια πολλοί και ποικιλοτρόπως συνέβαλαν: το προσωπικό των ΓΑΚ-Αρχεία Νομού Κυκλάδων, τεχνικοί σε προγράμματα πληροφορικής, μεταπτυχιακοί φοιτητές και άλλοι. Επιδιώχθηκε το αποτέλεσμα να πληροί τους βασικούς όρους ιστορικής και τεχνικής επάρκειας και υπεύθυνης καταχώρισης των δεδομένων.
Οι χριστιανικές κοινότητες της Καππαδοκίας (18ός - 20ός αιώνας)
Οι χριστιανικές κοινότητες της Καππαδοκίας (18ός - 20ός αιώνας)
1992-1994
Το ζήτημα που απασχολεί το πρόγραμμα για τη μελέτη των χριστιανικών κοινοτήτων της Καππαδοκία είναι η ιστορική εξέλιξη αυτών των κοινωνιών από τα μέσα του 18ου αιώνα
Μεσογειακά Ολοκληρωμένα Προγράμματα (ΜΟΠ)
Μελέτη της Πολιτιστικής παράδοσης της Κρήτης - Κρητική μουσική
1991-1994
Αρχείο Νεοελληνικής Μετρικής
Αρχείο Νεοελληνικής Μετρικής
1990-1997
Kύρια προϊόντα του προγράμματος είναι το Aρχείο Nεοελληνικής Mετρικής, το οποίο σήμερα απόκειται στο Ι.Μ.Σ. και βρίσκεται στη διάθεση κάθε ενδιαφερόμενου ερευνητή, και η Bιβλιογραφία Nεοελληνικής Mετρικής (2000). Το Aρχείο περιλαμβάνει ταξινομημένα τα λήμματα της βιβλιογραφίας σε φωτοτυπική ή έντυπη μορφή.
Αρχαιολογία και Πολιτική
Αρχαιολογία και Πολιτική
1990-2000
Αντικείμενο του προγράμματος, του οποίου φιλοδοξία είναι η δημιουργία στην Κρήτη ενός κέντρου μελέτης της ιστορίας της αρχαιολογίας, αποτελεί η διερεύνηση της άμεσης ή έμμεσης επίδρασης πολιτικών σκοπιμοτήτων στην πορεία εξέλιξης της αρχαιολογικής επιστήμης στην Ελλάδα.